สถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนกับปฏิบัติการในชีวิตประจำวัน ของชุมชนในพื้นที่ตำบลโนนหอม อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาองค์ความรู้ที่ชุมชนได้รับจากสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน ผ่านการสร้างกระบวนการเรียนรู้ และการนำความรู้จากสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนไปใช้ปฏิบัติการในชีวิตประจำวัน และเพื่อศึกษามิติความเป็นสาธารณะของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน โดยศึกษาภาคสนามในพื้นที่เป้าหมาย คือ ศูนย์เรียนรู้ของชุมชนเครือข่ายมหาวิทยาลัยชีวิตโพนยางคำ ตั้งอยู่ในพื้นที่ตำบลโนนหอม อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร ในการวิจัยครั้งนี้ใช้แนวคิดเกี่ยวกับองค์ความรู้และกระบวนการเรียนรู้ของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน แนวคิดการศึกษาทางเลือก แนวคิดทั่วไปเกี่ยวกับนโยบายสาธารณะ และแนวคิดปฏิบัติการในชีวิตประจำวันของเดอ แซร์โต (Du Certeau) มาใช้ในการวิเคราะห์อธิบายปรากฏการณ์ดังกล่าว มีข้อค้นพบจากการวิจัยครั้งนี้ คือ ประการแรก องค์ความรู้ของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน มาจากประสบการณ์การทำงานกับชุมชน และได้นำมาสังเคราะห์เป็นองค์ความรู้ตามรายวิชาต่างๆ จากองค์ความรู้ต่างๆ เหล่านี้สถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนได้นำมาจัดกระบวนการเรียนรู้โดยผ่านศูนย์เรียนรู้ของชุมชนเครือข่ายมหาวิทยาลัยชีวิต ซึ่งเป็นเครือข่ายที่ตั้งอยู่ตามชุมชนท้องถิ่นต่างๆ จัดกระบวนการเรียนรู้โดยเอาชีวิตของผู้เรียนเป็นตัวตั้ง เอาชุมชนท้องถิ่นเป็นฐานในการเรียนรู้ เน้นที่การปฏิบัติ แล้วให้ผู้เรียนประมวลประสบการณ์ของตนเองมาบูรณาการเข้ากับความรู้จากแหล่งต่างๆ ทั้งจากเอกสาร จากผู้รู้ในท้องถิ่น แล้วนำมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกัน นอกจากนี้ยังมีกระบวนการเรียนรู้ด้วยวิธีการจัดการความรู้ (KM) การทำโครงงาน การวิจัยและพัฒนา การบูรณาการการเรียนรู้กับชีวิตจริง และการศึกษาดูงานตามแหล่งเรียนรู้ต่างๆ และมีการนำความรู้ที่ได้รับไปใช้ปฏิบัติการในชีวิตประจำวัน โดยการเล่าเรื่องจากประสบการณ์ที่ได้รับจากสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนเกี่ยวกับเรื่องราวต่างๆ ซึ่งมีประเด็นที่นำไปสู่การต่อรองที่พบชัดเจน คือ การรวมกลุ่มของนักศึกษาเพื่อทำโครงการปลูกข้าวโดยใช้ปุ๋ยจุลินทรีย์ นำมาซึ่งการเป็นสมาชิกเครือข่ายเกษตรอินทรีย์สกลนคร และเครือข่ายเกษตรอินทรีย์ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งมีการให้ความรู้แก่สมาชิกเกี่ยวกับการเกษตรอินทรีย์ การไม่ใช้ปุ๋ยเคมีและสารเคมีในการเกษตร และการพัฒนาผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรเพื่อสุขภาพ สะอาด ปลอดภัย และมีคุณค่าทางโภชนาการสูง ขายได้ราคาสูงขึ้น เช่น การทำข้าวกล้อง ข้าวฮาง นำมาซึ่งการต่อรองกับกลุ่มผู้ประกอบการโรงสี และกลุ่มผู้ค้าปุ๋ยเคมี ทำให้ประชาชนในชุมชนมีทางเลือกให้กับตัวเองมากขึ้น สามารถที่จะกำหนดราคาและจำหน่ายสินค้าได้เอง 

จากประสบการณ์ที่ได้เรียนรู้ดังกล่าว ทำให้เกิดการสร้างความหมายใหม่ให้กับชีวิตนักศึกษาหลายๆ คน มีการเปลี่ยนแปลงทั้งแนวคิดและการปฏิบัติ กล้าคิด กล้าแสดงออกมากขึ้น มีศักดิ์ศรี รู้สึกภาคภูมิใจในตนเอง และสามารถอยู่ในชุมชนได้อย่างมีความสุข และประการที่สองมิติความเป็นสาธารณะของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน จากข้อค้นพบจากการวิจัยสามารถสรุปเป็นประเด็นในการนำเสนอได้ 3 ด้าน คือ (1) การมีคุณค่าต่อท้องถิ่น สถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน เป็นสถาบันอุดมศึกษาทางเลือกเพื่อชุมชนเป็นองค์กรสาธารณะประโยชน์ไม่มีจุดมุ่งหมายเพื่อทำธุรกิจการศึกษา จัดการศึกษาที่เป็นทางเลือกให้แก่ประชาชน เปิดโอกาสสร้างความเสมอภาคทางการศึกษา โดยเฉพาะประชาชนวัยทำงานที่ประกอบอาชีพตามชุมชนท้องถิ่นที่ขาดโอกาสทางการศึกษา ขาดโอกาสทางเศรษฐกิจสังคม หลักสูตรของสถาบันเกิดขึ้นมาจากภูมิปัญญาของผู้รู้ในท้องถิ่นต่างๆ ที่ประสบความสำเร็จ ซึ่งสถาบันมองว่าเป็นสิ่งที่มีคุณค่า โดยเฉพาะชุมชนที่สามารถอยู่ได้ด้วยตนเองแทนการพึ่งพาจากรัฐหรือคนอื่น (2) ความเป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ สถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน เป็นสถาบันที่เกิดขึ้นเพื่อสาธารณะประโยชน์ เพื่อส่วนรวมโดยเฉพาะการสร้างนักศึกษาให้มีจิตอาสา เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์ส่วนตน และหลักสูตรของสถาบันเป็นหลักสูตรที่มีความเกี่ยวข้องกับชุมชนท้องถิ่น เป็นหลักสูตรที่ทำให้คนในท้องถิ่นเรียนแล้วมองเห็นคุณค่าของท้องถิ่นตนเอง ทำให้ค้นพบตนเองสามารถสร้างประโยชน์ เป็นตัวอย่างแก่ชุมชนท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี (3) การมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่นในการจัดการศึกษา การจัดการศึกษาของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน จัดตั้งขึ้นมาจากชุมชนท้องถิ่นโดยอาศัยทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่น ทั้งสถานที่เรียน แหล่งเรียนรู้ของชุมชน ภูมิปัญญาท้องถิ่น ปราชญ์ชาวบ้าน และเป็นการเปิดโอกาสให้เป็นทางเลือกสำหรับคนในท้องถิ่นได้เรียน สามารถตอบสนองความต้องการที่แท้จริงของคนในท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี

            อย่างไรก็ตามในเชิงวิชาการหรือทางทฤษฎี จากการวิเคราะห์ข้อมูลของชุมชนตามแนวคิดปฏิบัติการใช้ชีวิตประจำ วันของเดอ แซร์โต ได้มีการค้นพบองค์ความรู้ใหม่เป็นเรื่องของการต่อรองของชุมชนที่ได้ใช้ต่อรองกับกลุ่มผู้ค้าปุ๋ยเคมี และกลุ่มผู้ประกอบการโรงสี  และจากการศึกษามิติความเป็นสาธารณะของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชนพบว่า การมีคุณค่าต่อท้องถิ่น ความเป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ และการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น เป็นผลต่อมิติความเป็นสาธารณะของสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน