เกณฑ์ตัดสินการปฏิบัติอานาปานสติในสังคมไทย ตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์เรื่อง “เกณฑ์ตัดสินการปฏิบัติอานาปานสติในสังคมไทยตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท” ผลการศึกษาแบ่งเป็น ๒ ระยะ พบว่า ระยะแรก เกณฑ์ตัดสินปุพพกิจมี ๔ เกณฑ์ คือ (๑) บุคคล: สาธุชน ทุกเพศ ทุกวัย ทุกระดับ มีศีล ๕ เป็นพื้นฐาน (๒) สถานที่: ทำได้ทุกที่ทุกเวลา (๓) อิริยาบถ: นั่งขัดสมาธิ และ เดิน ยืน นอน ได้ทั้งนั้น (๔) การดำรงสติ: การตั้งสติกำหนดลมหายใจเข้าออกตรงปลายจมูกหรือเหนือริมฝีปาก ระยะสอง เกณฑ์ตัดสินการปฏิบัติมี ๔ เกณฑ์ คือ (๑) มีสติรู้ชัดลมหายใจเข้าออกยาว (๒) มีสัมปชัญญะเห็นขันธ์ ๕ ที่เป็นปัจจุบันธรรมในใจ (๓) มีสมาธิ ระดับขณิกสมาธิขึ้นไป (๔) มีญาณ คือ อนุปัสสนาญาณ วิปัสสนาญาณ และมรรคญาณ ทำให้รู้แจ้งธรรม พ้นไปจากทุกข์ทั้งปวง เข้าถึงชีวิตที่ดีมีความสุขด้วยลมหายใจ สิ่งสำคัญที่สุดของการวิจัยครั้งนี้ คือการค้นพบว่า “การปฏิบัติอานาปานสติขั้นที่ ๑ เพียงขั้นเดียว กอปรด้วย สติ สัมปชัญญะ สมาธิ และญาณ สามารถบรรลุธรรมได้ ไม่จำเป็นต้องปฏิบัติจนครบ ๑๖ ขั้น” ดังมีหลักฐานจากคำอธิบายของพระสารีบุตรเถระ และคำสอนของพระอาจารย์ลี ธมฺมธโร พุทธทาสภิกขุ และพระพรหมคุณาภรณ์* (ป.อ. ปยุตฺโต) นับเป็นคุณอเนกอนันต์ต่อการปฏิบัติ