การศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตกับกาย ในพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาของเรเน เดส์การ์ตส์

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์คือ ๑) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องจิตกับกายในพุทธปรัชญาเถรวาท ๒) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องจิตกับกายในปรัชญาของเดส์การ์ตส์ และ ๓) เพื่อเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตกับกายในพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาของเดส์การ์ตส์เป็นการวิจัยเชิงเอกสาร โดยการเก็บข้อมูลจากเอกสารปฐมภูมิและเอกสารทุติยภูมิ แล้วนำมาวิเคราะห์ด้วยวิธีพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า

จิตกับกายในทัศนะพุทธปรัชญา จิตคือสิ่งที่เป็นนามธรรม กายคือส่วนที่เป็นรูปธรรม สิ่งทั้งสองมีอยู่ในฐานะที่เป็นองค์ประกอบไม่มีตัวไม่มีตนเปลี่ยนแปลงไปตามกฎไตรลักษณ์เป็นกระบวนการของนามรูปจะอาศัยซึ่งกันและกันในการเกิดขึ้นตั้งอยู่และดับไปตามหลักปฏิจจสมุปบาท จึงปรากฏให้เห็นเหมือนมีอยู่จริง เมื่อใดกระบวนการนามรูปหยุดลง นามรูปก็ว่างเปล่าจากตัวตน

จิตกับกายในทัศนะเดส์การ์ตส์ จิตคือสารที่เป็นนามธรรมได้แก่ความคิดหรือจิตสาร กายคือวัตถุสารเป็นสารที่เป็นรูปธรรม สารจิตเป็นสิ่งไม่กินที่ ไม่มีน้ำหนักและไม่สามารถแบ่งแยกได้ ในขณะที่วัตถุสาร (กาย) เป็นสิ่งที่กินที่ มีน้ำหนักและแยกย่อยได้ และไม่มีสามัญสำนึก เดส์การ์ตส์เชื่อว่า จิตกับกายต่างก็เป็นสิ่งที่มาจากการสร้างของพระเจ้า

เปรียบเทียบจิตในพุทธปรัชญากับจิตของเดส์การ์ตส์ส่วนที่เหมือนกันคือจิตเป็นสิ่งที่เป็นนามธรรม ไม่กินที่ ไม่มีน้ำหนัก ธรรมชาติของจิตคือการรับรู้ มีความคิด เป็นธาตุที่รู้คิดและเป็นสิ่งที่มีมาแต่กำเนิดส่วนที่แตกต่างของจิต เดส์การ์ตส์ เห็นว่าจิตเป็นสารที่อิสระ เป็นอัตตา เป็นสิ่งที่ไม่เปลี่ยนแปลงและไม่ขึ้นอยู่กับกาย กายกับจิตจะเป็นอิสระต่อกัน แต่จิตในพุทธปรัชญาเป็นอนัตตา ไม่มีตัวตนเกิดขึ้น ตั้งอยู่และดับไปตามเหตุปัจจัยตามหลักปฏิจจสมุปปบาท

เปรียบเทียบกายในพุทธปรัชญากับกายของเดส์การ์ตส์ส่วนที่เหมือนกันของกายคือเป็นสิ่งที่เป็นรูปธรรม (สสาร) กินที่ และมีน้ำหนัก ส่วนที่แตกต่างกัน คือพุทธปรัชญาเห็นว่ากายมีอยู่เพราะอาศัยเครื่องปรุงแต่งจึงสามารถดำรงอยู่ได้ ถ้าปราศจากเครื่องปรุงแต่งแล้วจะไม่เหลืออะไรเลยคือเป็นอนัตตา ส่วนกายในทัศนะของเดส์การ์ตส์ คือเป็นอิสระจากสิ่งต่างๆ เป็นสิ่งที่มีตัวตนคือเป็นอัตตาและถูกสร้างโดยพระเจ้า

Keywords

จิตกับกาย, พุทธปรัชญาเถรวาท, Mind and Body, Theravada Buddhist philosophy