ดุริยลักษณ์กลองตุ้มในพิธีกรรมของชาวอำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนม

บทคัดย่อ

จุดประสงค์เพื่อศึกษาประวัติและพัฒนาการ บทบาทหน้าที่ รูปแบบ การผสมวงและจังหวะการบรรเลงของกลองตุ้มในเขตพื้นที่อำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนม กลองตุ้ม เป็นนามที่ชาวในเขตอำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนม ใช้ เรียกวงดนตรีประโคมชนิดหนึ่ง ที่นิยมใช้ประโคมในขบวนแห่ต่าง ๆ อันเป็น ประเพณีที่สำคัญเกี่ยวข้องกับคติความเชื่อ ศาสนา และวัฒนธรรมของชุมชน โดยเฉพาะในช่วงฤดูเดือน 6 ถึงเดือน 7 ซึ่งในท้องถิ่นมีการจัดงานบุญพระ เวสสันดรหรือบุญมหาชาติและบุญบ้ังไฟ จะมีการประโคมกลองตุ้มฟ้อนรำไป รอบหมู่บ้าน จนถือได้ว่ากลองตุ้มเป็นสัญญาณและสัญลักษณ์ของงานบุญ ประเพณีนี้ การประโคมกลองตุ้มแทรกอยู่ในทุกพิธีกรรมในงานบุญที่มีการแห่ เชน่ การแหพ่ระอปุคตุ การแหก่องบญุตา่ง ๆ แหพ่ระกณัฑจ์อบกณัฑห์ลอน แห่ พราหมณ์ แหพ่ระเวสสนัดรเขา้เมอืง เปน็ตน้ โดยเฉพาะในเทศกาลบญุเดอืนหก นอกจากจะเป็นสัญญาณยังเป็นสัญลักษณ์อันแสดงถึงเกียรติยศ และกลองตุ้ม ยงัเปน็วงดนตรปีระโคมเกยี่วขอ้งกบัพธิกีรรมเพอื่ความอดุมสมบรูณ์ ทยี่งัคงอยู่ ในคติความเชื่อของชาวอำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนม สามารถเชื่อมโยงไป ถึงคติเก่าแก่ของคนในภูมิภาคอุษาคเนย์ในวัฒนธรรมกลองทอง (มโหระทึก) ที่มีมาแล้วไม่น้อยกว่า 3,000 ปี

รปู แบบการผสมวงของกลองตมุ้ เปน็วงดนตรปีระโคมทปี่ระกอบดว้ย ฆ้องและกลองเป็นหลัก ซึ่งประกอบด้วย ผ่างฮาด (ฆ้องไม่มีปุ่ม) และกลองตุ้ม ซึ่งเป็นกลองไม้สองหน้าขนาดใหญ่หุ้มด้วยหนังควายหรือหนังวัวมีเส้นผ่าน ศูนย์กลางประมาณ 50 เซนติเมตร สอดด้วยไม้คานหามเพื่อให้ง่ายต่อการ บรรเลงขณะเคลอื่นทไี่ปตามขบวน โดยเครอื่งทงั้ 2 เปน็เครอื่งดนตรปีระโคมหลกั นอกจากนี้อาจจะมีเครื่องดนตรีอื่น ๆ เข้ามาประกอบ เช่น กลองหาง สิ่ง แส่ง ฆ้อง สะไน กั้บแก้บ กระจับปี่ พิณ แคน ปี่ บรรเลงร่วมไปกับขบวนกลองตุ้มแต่ ไม่เน้นเป็นรูปแบบตายตัวขึ้นอยู่กับโอกาสของชาวบ้านที่จะเอื้ออำนวย ดรุ ยิ ลกั ษณข์ องการบรรเลงกลองตมุ้ ในอำเภอเรณนูคร จงัหวดันครพนม แบง่เปน็ 2 กลมุ่จงัหวะ คอื “จงัหวะเดนิ” และ “จงัหวะฮำ” ในระหวา่งการบรรเลง จะมกีารบรรเลงจงัหวะยอ่ยเชอื่มตอ่ระหวา่งจงัหวะทงั้ 2 ซงึ่ในแตล่ะทอ้งถนิ่จะ มีรายละเอียดและรูปแบบของดุริยลักษณ์ที่แตกต่างกันออกไปในรายละเอียด แต่โครงสร้างชุดจังหวะการบรรเลงการบรรเลงมีรูปแบบที่เหมือนกัน