นิเวศวิทยาวัฒนธรรมกับการจัดการทรัพยากรชุมชนหมู่บ้านอาข่าสองแควพัฒนา เทศบาลตำบลแม่ยาว อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติศาสตร์ชุมชน วิถีการดำเนินชีวิตอัตลักษณ์ทางภูมิปัญญา และนิเวศวิทยาวัฒนธรรม เพื่อวิเคราะห์ถึงปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการดำรงและสืบทอดอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมและ เสนอแนวทางดำรงและสืบทอดอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่เหมาะสมกับชุมชนของกลุ่มชาติพันธุ์อาข่าบ้านสองแควพัฒนา  เทศบาลตำบลแม่ยาว อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ จากผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ผู้นำศาสนาและปราชญ์ชาวบ้านในบ้านสองแควพัฒนา จำนวน 20 คน จาก การสัมภาษณ์อย่างมีโครงสร้าง การสังเกตอย่างมีส่วนร่วมและไม่มีมีสวนร่วมและการสนทนากลุ่ม

ผลการวิจัยพบว่า บ้านสองแควพัฒนาเป็นหมู่บ้านที่พึ่งพิงวิถีชีวิตกับความหลากหลายทางชีวภาพของป่า  ชีวิตและประกอบอาชีพหลักที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับทรัพยากรที่อยู่ใกล้กับชุมชน มีอัตลักษณ์ทางภูมิปัญญาที่น่าสนใจ โดยเฉพาะความสัมพันธ์ของ 3 มิติ คือ คนกับคน  คนกับทรัพยากรทางธรรมชาติและคนกับสิ่งที่เหนือธรรมชาติ  โดยแสดงให้เห็นต่อการประกอบพิธีกรรมในรอบปีของชาวอาข่านั้น  มีอัตลักษณ์ทางนิเวศวิทยาวัฒนธรรม นอกจากนี้รูปแบบและกิจกรรมในพื้นที่ป่าของชุมชนบ้านสองแควพัฒนานั้นได้รับการสนับสนุนจากเทศบาลตำบลแม่ยาวในด้านของกิจกรรมการอนุรักษ์ทรัพยากร โดยพิธีที่ โดดเด่นคือ  “ซึงชูโละ” เป็นรูปแบบการช่วยกันอนุรักษ์พื้นที่ป่าชุมชน มีการปลูกป่าทดแทนและทุกๆคนในหมู่ได้เข้าร่วมในพิธีกรรมนี้ โดยไม่มีข้อขัดแย้งทางด้านศาสนา และมีพิธีการไหว้ต้นน้ำและ บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ เรียกว่า “อิซอลดูดู่” เป็นการเข้าไปทำความสะอาดบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์และการขอขมาโดยผู้นำทางศาสนา ซึ่งเป็นประเพณีที่ยังมีการอนุรักษ์ไว้อย่างเหนียวแน่น แม้ว่า หลายครัวเรือนจะมีการเปลี่ยนศาสนาเป็นศาสนาคริสต์แล้วก็ตาม

ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการดำรงและสืบทอดอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์อาข่าบ้านสองแควพัฒนา ได้แก่ การเปลี่ยนการนับถือผีเป็นการนับถือศาสนาคริสต์แทน เนื่องจากความซับซ้อนและความหลากหลายของพิธีกรรม บวกกับสภาพเศรษฐกิจของปัจจุบันที่ไม่เอื้อต่อการดำรงชีวิต  การพัฒนาของภาครัฐ  ในการดำเนินนโยบายที่ไม่สอดคล้องในการดำรงอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชุมชน ทำให้ชุมชนต้องปรับเปลี่ยนโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมให้เอื้อกับการดำเนินกิจกรรมของภาครัฐ  แต่ละเลยความเป็นรากฐานทางวัฒนธรรมเดิมของตนเอง ความเจริญของสังคมเมือง เยาวชนถูกผลักออกนอกชุมชนเข้าสู่สังคมเมือง จึงทำให้ขาดการดำรงและสืบทอดอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์อาข่า  การทำความเข้าใจสถานการณ์ของชุมชนโดยให้คนชุมชนวิเคราะห์ถึงสภาพปัญหาของชุมชนอย่างแท้จริง  ผ่านกลไกของเทศบาลตำบลแม่ยาว และมีการเข้ามาดูแลของกลุ่มประชาคมในพื้นที่ จึงจะเป็นแนวทางการแก้ไขปัญหาของชุมชนบ้านสองแควพัฒนาได้เป็นอย่างดี